.::شارح::.

    همواره اعتقاد داشتم و امروز نیز دارم، که راه امام صدر همان راه پیامبر اکرم (ص)، راه اهل بیت مکرم ایشان و راه امام زمان (ع) است. هیچ وقت نیز در باره‌ی این سؤال فکر نکرده بودم که آیا امام صدر «نائب امام زمان (ع( »است؟ امروز اما دیدم که دوستی نادیده عاشقانه چنین اصطلاحی را بکار برده است و دوست نادیده‌ی دیگری نیز مشفقانه زبان به اعتراض گشوده است. مدتی در فکر فرو رفتم و نهایتاً با خود چنین گفتم: اگرچه بر این بحث فائده‌ای مترتب نیست، اما مبالغه‌ای نیز صورت نگرفته است؛ چرا که نه؟!
    به نظرم بر این بحث فائده‌ای مترتب نیست. چه نه امروز امام صدری در جامعه‌ی ما حضور فیزیکی دارد که ردای نیابت امام زمان (ع) بر تنش دوخته شود؛ و نه اگر آن بزرگوار حضور می‌داشت، هرگز در پی آن بود تا این ردای پر افتخار را به تن کند. هنر امام صدر و توانمندی او در اقناع مردم، جذب آنها و نیز حکومت بر قلب‌ها، بسیار بسیار بیش از آن بود که ناچار شود، حتی لحظه‌ای، به جایگاه رفیع نیابت و ولایت متوسل شود. مردمی که در دوران بیست ساله‌ی رهبری امام صدر به ایشان پیوستند، آن هم در آن محیط غریب و مُتِکَثِّر لبنان، نه از روی تکلیف، که از روی عشق، فطرت و ندای وجدان چنین کردند. درست مانند امام راحل و بلکه فراتر از آن دو، خود پیامبر اکرم (ص) و ائمه‌ی اطهار (ع)، که مردم اول عاشق آن بزرگواران شدند و سپس به رسالت و حرکت آنان ایمان آوردند. از امتیازهای مهم رهبران مؤسس و تاریخی هر روزگار بر نسل بعد رهبران گویا یکی همین است که گروه اول پدید آورنده‌ی حرکت بودند و گروه دوم زاده‌ی آن.
    اما اگر نیز امروز گفته شود که امام صدر نائب یا از نواب امام زمان (ع) است، به نظرم نه مبالغه‌ای صورت گرفته است و نه دلایلی بیش از آن‌چه هم‌اکنون وجود دارد، لازم است ارائه شود. طبیعتاً مراد، نیابت عام امام زمان (ع) است و نه نیابت خاص آن بزرگوار. بدون آن‌که در این مجال تنگ به جزئیات مسئله وارد شوم، دلایل خود را از منظر کلان بر می‌شمارم:
    یکم / اگر امام صدر امروز در جامعه‌ی اسلامی ما حضور می‌داشت، به تصریح اغلب استادان، هم‌درسان و شاگردان ایشان، نه تنها فوراً در فقه و اصول مرجعیت می‌یافت، بلکه فهم و استنباط ایشان از اسلام ناب و مکتب اهل بیت (ع)، با اقتضائات زمان سازگارتر و بر اغلب همگنان مقدم بود. این جمله را خود از آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی شنیدم که شبی با تواضع خطاب به شاگردان خویش تصریح فرمودند: «اگر حاج‌آقا موسی به لبنان نمی‌رفتند و مباحثات ما ادامه می‌یافت، وضع علمی امروز من خیلی بهتر از این می‌بود. برای اینکه یک ساعت مباحثه با حاج‌آقا موسی، مانند یک هفته مباحثه با دیگران بود. زیرا مبانی ما یکی بود و تنها در نتایج موضوعات مباحثه می‌کردیم و نه در مقدمات آنها«...
    دوم / همچنین اگر امام صدر امروز در جامعه‌ی اسلامی ما حضور می‌داشت، به گواه دوست و دشمن، نه تنها قطعاً و بی هیچ شک و شبهه‌ای، از اولین گزینه‌های رهبری عالیه‌ی عالم تشیع می‌بود، بلکه در این جایگاه تالی‌تلوی نیز نداشت. طبیعتا «اثبات شیء نفی ما عداه نمی‌کند» و غرض نادیده انگاشتن حضور و زحمات دیگر بزرگان نیست. این جمله را باز خود از آیت‌الله العظمی وحید خراسانی شنیدم که در وصف توان مدیریت و رهبری امام صدر خطاب به جمعی تصریح کردند: «ما مثل ایشان را از این حیث نداریم. هم نحوه‌ی برخورد، هم طرز بیان، هم قیافه، هم تدبیر و هم دیگر خصوصیاتی که همه ذاتی هستند و اکتسابی نیستند، همه در این مرد وجود داشت. به نظر من، ایشان در میان رجال شیعه، از این جهت منحصر به فرد بود. یعنی دومی نداشت.»
    سوم / در باره‌ی عدالت، تقوی و خصوصاً اخلاق در عرصه‌ی اجتماع و سیاست نیز تصور می‌کنم که آنچه عیان است، چه حاجت به بیان است. کُنتراست میان آنچه از رفتار امام صدر خواندیم و شنیدیم، با آنچه خود طی این روزگار در جوامع‌مان نظاره کرده و می‌کنیم، حجت را بر همه تمام می‌کند.
    چهارم / اگر جمع میان اجتهاد، مرجعیت، شناخت زمان، توان مدیریت و رهبری، عدالت، تقوی و اخلاق، مهم‌ترین ویژگی یک نائب امام زمان (ع) است که هست، اِتِّصاف امام صدر به این جامعیت، مورد اتفاق همگان و آن بزرگوار یکی از برجسته‌ترین مصادیق این نواب است. به نظرم امام صدر اگر در این روزگار حاضر می‌بود، نگاه‌ها خیلی طبیعی به ایشان دوخته می‌شد، درست همان‌طور که در سال 57 خیلی طبیعی به امام راحل دوخته شد. همچنین مبالغه نمی‌دانم اگر گفته شود، بزرگان عالم تشیع در ایران و عراق و لبنان اجماع می‌کردند و ردای نیابت امام زمان (ع) را بر شانه‌های ایشان می‌انداختند، درست همان‌طور که در مورد امام راحل نیز عملاً چنین کردند.
    و بالأخره آن‌که شاید در سایه‌ی همین حقیقت بود که برخی مراجع درگذشته از جمله مرحوم آیت‌الله العظمی سید محمد علی ابطحی اصفهانی، بارها با آه و اشک تصریح کردند: «عالی‌ترین منصب تشیع و مرجعیت عالی جهان تشیع را ایشان شایسته بود و حیف که نگذاشتند». همچنین شاید با توجه به همین حقیقت بود که مرحوم آیت‌الله مشکینی به مناسبتی با دردمندی تأکید کردند: «روزی که ان‌شاءالله حضرت صاحب‌الامر (ع) قیام فرمایند، یکی از کسانی که در ارتش آن حضرت مقام والایی خواهند داشت، امام موسی صدر است ...»

به نقل از پایگاه فرهنگی روایت صدر